De kinderen van oud-strijders
Poolse gemeenschap in Breda begint sterk te krimpen. Groep van de oud-strijders wordt door sterfgevallen steeds kleiner. Die nog leven bereikten al leeftijd van 70-80 jaar. Al werden Poolse Zondagsmissen in de Pater Kapucijnenkerk maar één keer per maand gehouden dan zit er nog een handjevol hoogbejaarde oud-strijders met hun vrouwen en heel soms met kinderen en kleinkinderen.
1989 In juni 1989 gaat het Pools Olympisch Comité een voetbaltoernooi organiseren ter gelegenheid van hun 25 jaar bestaan. Zaterdag 10 juni wordt in zaal “Jeugdland” in Ulvenhout de grote feestavond gehouden, officieel geopend door de ambassadeur van Polen in Nederland, de Heer W. Gwiazda. Aan de feestelijkheden hadden 700 Polen en Nederlanders deel genomen.
Dit jaar werd het traditionele bevrijdingsfeest in oktober niet georganiseerd. De Poolse organisaties konden maar niet eens worden op welke manier de 45-ste viering zal gebeuren. Er werd wel een Poolse mis gehouden en op het Poolse Ereveld werd een ceremonie gehouden georganiseerd door de Poolse Katholieke Genootschap (PTK).
Direct daarna kwamen de aanwezige voor de koffie en broodje naar het Van Cooth Scholengemeenschap aangeboden door de burgemeester van Breda Willem Merkx, een man die altijd toegewijd was aan Poolse oud-strijders.
Inmiddels groeide in Breda de tweede generatie (toen al veertigers) Polen die zich niet meer kon vinden in de organisaties van hun vaders en er werd langzamerhand de tijd om generatiewissel te maken in organiseren van allerlei bevrijdingsfestiviteiten.
Ieder jaar op de laatste zaterdag van oktober werd Poolse feest georganiseerd en de nieuwe generatie wilde deze traditie voortzetten. Al sinds 1984 liepen kinderen van oud-strijders met gedachten aan nieuwe Poolse vereniging en na deze mislukte viering van 45 jaar bevrijding Breda gaaf hun aanzet en definitieve wil om de nieuwe Poolse vereniging op te richten.
De bestaande organisatie van hun vaders; Poolse Katholieke Genootschap (PTK) gaaf te weinig ruimte voor jongeren.
Enkele kinderen van oud-strijders zijn bij elkaar gekomen en hebben samen afgesproken dat de viering van de bevrijding van Breda met een bevrijdingsfeestavond nooit verloren mag gaan en de Poolse cultuur behouden moet blijven voor Breda.
Dit omdat de leden van PTK al redelijk op leeftijd raken en ze qua organisatie niet meer zo sterk zijn en integratie door de tweede generatie bij PTK niet mogelijk bleek.
Adrian Stopa, Jan Mucharowski, Bolek en Ton Krzeszewski initialiseren oprichting van de nieuwe vereniging die meer zou passen bij hen; tweede generatie geboren en getogen in Nederland.
De oprichters van de vereniging; de kinderen van de oud-strijders voelen zich in vele gevallen buitengesloten en hun culturele binding met Polen verwaterd. De bedoeling van de oprichters was de integratie van de tweede generatie die verder zou overgaan naar de derde generatie Polen.
Kinderen van oud-strijders hadden Nederlandse moeders, groeiden in Nederland op in de tijden van de Koude Oorlog, ver van Polen – het land achter de “ijzeren gordijn”. Ondanks inspanningen van hun vaders kennen zij de Poolse taal en cultuur praktisch niet. Zij zijn opgegroeid in de tijd wanneer Polen tot het vijandige, communistische “Oostblok” behoorde wat contact met het land van hun vaders niet makkelijk of zelf onmogelijk maakte. Hun vaders werd hun Poolse nationaliteit door de communisten ontnomen. Reizen naar Polen was in die tijd een hele onderneming, daarvoor moest je een paspoort, een visum, verplichte geldwissel en transitvisum hebben. Al met al administratief lastig en financieel een dure onderneming.
Van de vele honderden kinderen van oud-strijders in Breda e.o. waren het maar enkele die echt actief bezig waren in voortzetten van Poolse tradities in de stad. De meerderheid van zonen en dochters van de Poolse oorlogsveteranen was echter niet geïnteresseerd in hun afkomst en niet actief in Poolse verenigingsleven.
Destijds in Polen: bij zijn bezoek aan Polen in juli sprak VS-president George Bush I met Lech Walesa. Op 19 november sprak Walesa in de VS het Congres toe en vroeg om hulp voor Polen. De diplomatieke betrekkingen met het Vaticaan werden hersteld. De Duitse Bondskanselier moest zijn bezoek aan Polen in november afbreken vanwege de val van de Berlijnse muur.
Op 9 november, 28 jaar na de bouw van de muur opent de DDR haar grens naar West-Berlijn en de Bondsrepubliek.
1990 Op 15 maart 1990 op de vergadering in de gemeenschaphuis “De Vianden” in het Ginneken werd besloten om door te gaan met de oprichting van de nieuwe Poolse vereniging. De naam werd: Bredase Culturele Vereniging Polonia, bij notariële acte van 11 juni 1990.
Er werd een interim-bestuur gekozen, die de oprichting moest voorbereiden. Interim-bestuur zou worden gekozen volgens van tevoren vastgelegde sleutel:
• 2 personen van de eerste generatie (er werd gekozen Willie Koziol-van de Zanden en Alfred Wieliszek)
• 5 personen van de tweede generatie (er werd gekozen Adrian Stopa – voorzitter, Bolek Krzeszewski – secretaris, Ton Krzeszewski – penningmeester, Rian Olejek-Marijnissen, Stas Szamrowicz en Elżbieta Kasjaniuk-Styczyńska)
• 2 personen van de derde generatie (geen gegadigden)
In mei werd voor de laatste keer de jaarlijkse misviering gehouden in de Mariakapel in Breda. Aan deze meiviering namen altijd de oud-strijders, de Poolse organisaties met hun vaandels en de burgers van Breda deel. De Mariakapel was het geschenk van de Bredanaars aan Poolse oud-strijders als dank voor hun bevrijding.
In dit jaar wordt de heer Wylenzek voorzitter van Poolse Katholieke Genootschap (PTK). Vanaf 1952 was hij vice-voorzitter van PTK.
In 1990 was het eerste bevrijdingsfeest (46 jarig bevrijding) wat BCV “Polonia”, na de oprichting in 1990, organiseerde.
Overdag was er een voetbaltoernooi op Jeugdland georganiseerd door KS “Kaszub”. Breda was vertegenwoordigd door een voetbalteam onder de naam “Pools Olympisch Comité Breda”, voetballers als: Adrian Stopa, Jan Mucharowski, Sutarchewicz, Stan Koziol, Bolek, Willem en Ton Krzeszewski, Stas Szamrowicz en vele andere.
Op de feestavond was druk en er was een mooi programma met dans en muziek. Vele prominenten waren aanwezig, uit binnen en buitenland.
Onder de uitgenodigde gasten waren W. Gwiazda – ambassadeur van Polen, Dr Z. Zomkowski – consul, Sienkiewicz – militaire attaché, Ed Nijpels – burgemeester van Breda, W. Merx – voormalige burgemeester, A. Wieliszek – voorzitter PKOl, W. Wylenzek – voorzitter PTK en J. Nowiński – secretaris PTK.
Er waren optredens van de Poolse dansgroep ‘Het Volksdansensemble van de universiteit Marie-Curie Skłodowska’ uit Lublin, de kindergroep “Doskonale” en Dansgroep “Cracowia” uit Eindhoven.
In deze tijd had BCV “Polonia” gezamenlijk met Pools Olympisch Comité en PSK “Kaszub” voetbaltornooien georganiseerd. Er kwamen zelfs vertegenwoordigers van de Poolse ambassade uit Den Haag om mee te doen aan de wedstrijd. Daarna is het een traditie geworden dat PSK “Kaszub” toernooien organiseert in mei en oktober van ieder jaar.
Destijds in Polen: Duitsland erkende de Oder-Neisse grens in een verdrag. Op 27 januari besloot de PZPR zichzelf op te heffen. De voormalige communisten gingen op in een nieuwe sociaal-democratische partij (Sojusz Lewicy Demokratycznej/SLD) onder leiding van Aleksander Kwasniewski (*1954). President Jaruzelski besloot voortijdig af te treden en Lech Wałęsa werd in november met 75% van de stemmen tot president van Polen gekozen.
1991 BCV “Polonia” en PTK organiseert het eerste nieuwjaarsbal op 26 januari 1991 in de zaal „Wegwijzer”, Hoge Vucht in Breda.
Oud-strijders en hun kinderen waren opgegroeid ver van hun vaderland in de tijden van grote militaire en ideologische machtstrijd in Europa. De realiteit van die tijd had deze mensen sterk gevormd.
Polen kwam als eerste van de Oostbloklanden los van de Sovjet-Unie. Het democratiseringproces in Polen ging niet onopgemerkt voorbij aan de Poolse gemeenschap in Breda. Vroegere twisten, verdeeldheid en elkaar in de haren vliegen hadden nu geen zin meer. Europa is aan het veranderen. Daar moeten ook Polen in Breda aan wennen.
Poolse oud-strijders kregen erkenning voor hun inzet tijdens de bevrijding van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. De Poolse ambassadeur F. Morawski, vergezeld door de Poolse militair attaché luitenant-kolonel B. Sienkiewicz, speldde op de Chassékazerne de medaille op bij zo’n honderd Poolse oud-strijders. Zij ontvingen het “Kruis van strijdverdienste van het Poolse leger in het Westen”. Na 52 jaar na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog kregen ze toch nog waardering voor hun militaire inzet vanuit hun vaderland.
De 47 jarige bevrijdingsfeestavond werd bijzonder feestelijk en groots opgezet.
Door een royaal aanbod van gemeentebestuur werd het mogelijk gemaakt de viering in de stadsschouwburg Concordia aan de Van Coothplein te organiseren. Alle krachten werden gebonden; BCV„Polonia”, PTK, PKOl, Kaszub, Mazur, Karpacz en Doskonale deden aan mee.
Op 27 oktober, na een mis in de kloosterkerk van de paters Kapucijnen in Schorsmolenstaat om 13.00 uur begon de samenkomst op het ereveld aan de Ettensebaan. Ambassadeur Fr. Morawski hield een speech na het gebed van pater Nowak.
In de avonduren begon het amusementsprogramma in stadsschouwburg Concordia. In de grote zaal traden op: Vocaal Ensemble Novafonie, Pieter Starshine Band en dansgroep Syrena uit Brunssum. In de foyer van Concordia waren er optredens van La Banda en de Party Intercity Jazz Band.
Rond de viering van de 47 jarige bevrijding kwam ook ter spraken wens van Poolse gemeenschap om een Pools Huis; een centrale huisvesting voor de Poolse verenigingen en organisaties in Breda. BCV “Polonia” streefde er naar om zo een Pools Huis te hebben voor de viering van 50 jaar bevrijding.
In oktober vraagt BCV “Polonia” de gemeente om een “Pools Huis” te vestigen in het verlaten Katholiek Militair Tehuis bij Wilhelminapark. De gemeente Breda was echter van mening dat de Poolse gemeenschap genoeg was geïntrigeerd in de Bredase gemeenschap en daarom een Pools Huis dus niet noodzakelijk was voor deze gemeenschap. Er was dus ook geen financiële steun te verwachten van de gemeente. Daarom heeft het bestuur besloten om de activiteiten te staken omdat dit niet haalbaar was.
Destijds in Polen: het Warschaupact werd op 1 juli opgeheven. Polen werd lid van de Raad van Europa en ondertekend Schengenakkoord. Op 27 oktober werden de eerste vrije parlamentverkiezingen gehouden.
1992 Op 29 februari sloten de heer en mevrouw Wieliszek deuren van hun café “Huis van Negotie” aan de Haagweg 68 – daarmee werd afgesloten het laatste Poolse café in Breda.
Op 3 mei organiseerde BCV “Polonia” de viering van 50 jaar Eerste Poolse Pantserdivisie (1PPD), de honderdste verjaardag van generaal Maczek en 201 jaar van de Poolse 3-mei-grondwet (Konstytucja 3 maja).
De herdenking werd georganiseerd onder patronaat van erecomité met S. Houben – commissaris van de Koningin, Ed Nijpels – burgemeester van Breda, W. Deimel – voorzitter van de Vereniging 1PPD in U.K., F. Morawski – ambassadeur van de Poolse Republiek.
Na een mis in de Kapucijnenkerk aan de Schorsmolenstaat gehouden door pater Nowak werden bloemen gelegd op het ereveld aan de Ettensebaan en in het Ginneken.
Vervolgens werd in de Van Cooth-scholengemeenschap een symposium gehouden met lezingen van dr J. Buitkamp, dr T. Kondracki en mgr J. Berle en een toespraak van burgemeester Ed Nijpel en ambassaduer F. Morawski die had aangekondigd dat de tradities van de Eerste Poolse Pantserdivisie van generaal Maczek in dit jaar waren overgenomen door 11 Cavalerie Pantserdivisie uit Żagań.
De zoon van generaal Maczek; Andrzej Maczek kwam speciaal uit Engeland om de brief van zijn vader aan zijn soldaten voor te lezen. Aanwezig waren oud-strijders uit Nederland, Polen, Frankrijk, België en Engeland.
Aansluitend werd een feest gehouden met optredens van dansgroep “Mazur”, “Krakus” uit Genk en Vocaal Ensemble Novafonie. Dansmuziek verzorgden “De Rabbits”.
Volgende dag (4 mei) werd de Dodenherdenking gevierd en er werden bloemen gelegd onder het pantserdivisiemonument in de Wilhelminapark.
Op 28 augustus werd de burgemeester van Breda de Heer Nijpels onderscheiden door ambassadeur van Polen de heer F. Morawski met de “Commanderij van de Orde van Verdienste van de Republiek Polen” voor zijn inzet in Pools-Nederlandse betrekkingen en banden aanleggen tussen de steden Breda en Wrocław. Ed Nijpels was de eerste Nederlander die zo hoge Poolse ondersnijding heeft ooit ontvangen.
De oktober herdenkingen op de Pools Militair Erehof Ginneken werden tot 1992 georganiseerd door PTK (Poolse Katholieke Genootschap) en vanaf dat jaar werden de herdenkingen overgenomen door Nederlandse organisatie “Ginnekensbelang” die later verandert de naam naar Stichting Herdenking 1944 Ginneken onder voorzitterschap van J. Roovers en secretaris Ed Cuber.
Destijds in Polen: in mei verklaarden Polen, Tsjecho-Slowakije en Hongarije te willen toetreden tot de NAVO.
1993 Op 28 februari 1993 viert de Pools folkloristische dansgroep “Mazur” haar dertigjarig bestaan. Lianne Koks voert de dansleiding.
Voor het eerst werd de bevrijdingsfeestavond in oktober gevierd in de zaal Van Cooth-scholengemeenschap aan de Biesdonkweg.
Met optredens van “Mazur”, kapel “Znad Orli” uit Koźmin en 2 leden van dansgroep “Krakus” uit Genk. Zij zongen prachtige Poolse liederen. Ook was er een optreden van Vocaal Ensemble Novafonie. De muzikale band die de hele avond begeleidde was “De Rabbits” (een Nederlandse band) met goede dansmuziek.
Destijds in Polen: op 17 augustus verlaten de laatste eenheden van het Russische Rode Leger Polen.
1994 Het is een jubileumjaar van 50 jaar bevrijding Breda.
Op 5 mei komt de Poolse president Lech Wałęsa naar Nederland en samen met Koningin Beatrix bezochten zij in hun drukke visiteprogramma het Militaire Ereveld aan de Ettensebaan en onthulden het monument van de 1e Poolse Pantserdivisie bij het gemeentehuis in Made.
In juni viert het Pools Olympisch Comité Nederland het 30 jarige bestaan met een groot voetbaltoernooi en een feestavond.
De herdenkingen 50 jaar bevrijding werden voorbereid door het organisatiecomité voor deze gelegenheid opgeroepen door de B en W van Breda. Het 15 leden tellende comité Polen werd gerepresenteerd door Wilhelm Wylenzek – voorzitter Poolse Katholieke Genootschap (PTK), Alfred Wieliszek – voorzitter Pools Olympisch Comité (PKOl) en Adrian Stopa – Voorzitter BCV “Polonia”.
Het herdenkingsprogramma zag er als volgt uit:
• Vrijdag 28 oktober;
Concert in de Grote Kerk van Cappella Breda olv Daan Manneke met onder aan gasten: Prins Willem Alexander en minister van Buitenlandse Zaken Hans van Mierlo. In de avond groot vuurwerk op Chasse-kazerne.
• Zaterdag, 29 oktober;
De dag begint met voetbaltoernooi van PSK “Kaszub” en brunch voor oud-strijders waarbij burgemeester Nijpels overhandigt hen herdenkingsmedailles. Later op de dag een defilé door de stad in de oude legervoertuigen van de vereniging “Keep them rolling”. Het Defilé begint op de Generaal Maczekstraat en eindigde op de Grote Markt. Vervolgens een receptie op gemeentehuis met o.a. Dhr.Wylenszek, burgemeester Ed Nijpels, Adrian en Krystyna Stopa, Bolek Krzesewski, Rian Olejek en Willie Koziol. Feestavond vond plaats in de “Turfschip” op de Chasseveld. Pieter van Vollenhoven, Louis van Dijk en Pim Jacobs traden op als de “Gevleugelde Vrienden”, verder trad op de Koninklijke Militaire Kapel “Einde”, Joep Peeters met “La Banda” en in het kader van uitwisseling tussen de zustersteden Breda en Wrocław trad op Dans en- Zanggroep “Wrocław” uit Neder-Silezië.
• Zondag, 30 oktober;
Oecumenische dienst in Grote Kerk, herdenkingceremonie op de Militaire Erevelden in Breda en Ginneken. Afsluitend samenkomst van oud-strijders en uitgenodigde gasten in het Turfschip.
Op 11 december op de leeftijd van 102 jaar overleed in Edynburg (Schotland) generaal Stanisław Maczek. Zijn wens was om naast zijn soldaten in Breda begraven te worden. Op 22 december werd de gesloten kist met het stoffelijk overschot van generaal Maczek in de hal van het stadshuis aan de Grote Markt opgebaart en er werd een dodenwacht gehouden. De Bredanaars hebben afscheid kunnen nemen van de commandant van de divisie. Dag later wordt generaal Maczek begraven naast zijn soldaten op het Poolse Militaire Ereveld bij de Ettensebaan in Breda.
1995 De oud-strijders W. Wylenzek uit Breda, K. Matejczyk uit Dongen en F. Lewandowski uit Bavel ontvingen hoge Poolse onderscheidingen uit handen van de Poolse ambassadeur St. Komorowski. President Lech Walesa onderscheidde hen vanwege hun verdiensten bij de Poolse strijdkrachten in het westen tijdens de tweede wereldoorlog en voor hun activiteiten bij de Poolse gemeenschap in de naoorlogse jaren.
Destijds in Polen: De Poolse president Lech Wałęsa onthult op 30 september het monument van de Eerste Poolse Pantserdivisie in Warschau op het Plein van de Invaliden. Tot de genodigden behoort ook Frank van der Poll uit Capelle aan de IJssel, voorzitter van de stichting die samen met een Engelse organisatie, in vijf jaar 35.000 gulden voor het monument bijeenbracht. Op het monument staan namen van gemeenten die door de Polen zijn bevrijd (o.a. Breda en Nieuw-Ginneken).
Bij de presidentsverkiezingen in november versloeg SLD-voorman Aleksander Kwasniewski met een klein verschil Lech Walesa.
1996 Op 17 juli wordt Stichting Jaarlijkse Herdenking Bevrijding Breda opgericht – een overkoepelende organisatie voor de Poolse organisaties in Breda, die de gemeente Breda adviseert over toe te kennen van subsidies, faciliteiten en dergelijke. Secretaris: Cees Nowak.
1997 De grenzen van Polen gaan steeds wijder open en steeds makkelijker werd het toeristische verkeer tussen beide landen. Steeds meer Nederlanders zoekt zijn echtgenote in Polen. Onder invloed van het snel groeiende toerisme werden steeds meer vrouwen uit Polen naar Nederland gehaald. Daarbij was de economische situatie op het platteland van Polen dusdanig slecht dat boeren geen geld hadden om een vrouw en gezin te onderhouden. Poolse vrouwen zoeken daarom een westerse echtgenoot. Nederlandse boeren zoeken stereotiepe vrouwen die het huishouden kunnen doen, kinderen willen krijgen en hard mee kunnen werken op de boerderij. Bemiddelingsbureaus spelen hierop in door catalogi te maken en fors geld te verdienen bij transacties. Relatief veel Nederlandse mannen trouwen met een Poolse (ca. 400 huwelijken per jaar). Voor veel van deze vrouwen vormt het huwelijk dan ook de voornaamste reden voor migratie naar Nederland. De Poolse vrouwen willen graag dat hun kinderen uit de gemengde huwelijken ook de Poolse taal leren.
BCV “Polonia” organiseert voor de eerste keer een Paaslunch op de eerste Paasdag in cafe “Cordial”. Voorafgaand was er een Poolse H. Mis in de Pater Kapucijnenkerk. Er was ook een vertegenwoordiger van de Poolse ambassade en de Poolse Priester Nowak aanwezig om het brood -eieren e.d. (święconka) te zegenen. Daarna is de Paaslunch nog een keer in de “Cordial” gehouden en later in de Belcrum en een keer in Cafe-restaurant “De Kroon”in de Boschstraat.
In mei wordt het 50 jaar bestaan van Poolse Katholieke Genootschap (PTK) gevierd. De heer Wylenzek wordt opgevolgd door Jan Nowiński als voorzitter van PTK.
Er wordt het Poolse Zaterdagschooltje (Polska Szkółka Sobotnia) opgericht. In Breda en omgeving komt steeds meer kinderen van gemengde huwelijken en net als 40 jaar eerder ontstaat de behoefde aan een Poolse School. Mery Eberle-Jaworski, Jan Eberle en Krystyna Stopa vinden een vestiging voor hun schooltje in Nutsbasisschool “Boeimeer”.
Op 13 september werd het Poolse Zaterdagschooltje officieel geopend door de consul van Poolse ambassade de heer Piotr Kaszuba. Mevrouw Mery Eberle-Jaworski leidde de school tot 2001 daarna nam haar taken over heer Ad Morenc.
Op zaterdag, 25 oktober, werd in Van Cooth Scholengemeenschap het 53e bevrijdingsfeest gehouden.
Op 26 oktober werd Breda door Lech Wałęsa bezocht. Deze keer komt hij naar Breda als privé-persoon en Nobelprijswinnaar om samen met Poolse ambassadeur Stanisław Komorowski en burgemeester van Breda Cris Rutten bloemen te leggen op het militaire ereveld. Aansluitend ontmoet hij in het stadshuis oud-strijders en andere uitgenodigde gasten.
Op 29 oktober, de herdenkingsdag van de bevrijding van Breda, werd Generaal Maczek Museum op een nieuwe locatie officieel heropend door de bevelhebber der landstrijdkrachten generaal M. Schouten bij aanwezigheid van de Poolse ambassadeur Stanisław Komorowski en Andrzej Maczek. Het museum werd gevestigd op het terrein van de Trip van Zoudtlandtkazerne in Breda. Het museum wordt geleid door “Stichting Museum Breda-Polen 1939-1945” van Frans Ruczynski, ex-militair en zoon van een van de soldaten van de 1e Poolse Pantserdivisie.
Destijds in Polen: De Europese Unie besluit dat Polen op termijn zou kunnen toetreden tot de EU. De NAVO nodigde Polen uit lid te worden van het bondgenootschap.
1998 Op 18 mei bracht dr. Andrzej Maczek wederom een bezoek aan het Generaal Maczek Museum, nu in gezelschap van Magda Maczek, een van de dochters van de generaal. Bij die gelegenheid overhandigde de dochter een uniform van haar vader aan het museum.
1999 Op 12 juni werd het 35 jarige bestaan van het Pools Olympisch Comité (PKOl) in Nederland gevierd.
Destijds in Polen: in april wordt Polen samen met Tsjechië en Hongarije lid van de NAVO.